Vì sao nhiều người dân phản ánh hóa đơn tiền điện tăng vọt? Thực hư “khoản lỗ” hàng chục nghìn tỷ của EVN là gì? Làm sao để giá điện được minh bạch, tính đúng, tính đủ?… Đó là những vấn đề lớn được bàn thảo tại cuộc tọa đàm “Phát triển bền vững ngành điện – Những vấn đề đặt ra”, do Cổng Thông tin điện tử Chính phủ tổ chức sáng 10/9.
Lãnh đạo Cục Điện lực: “Chi phí nhiên liệu đầu vào ảnh hưởng rất lớn đến chi phí giá thành điện”” ” alt=”Lãnh đạo Cục Điện lực: “Chi phí nhiên liệu đầu vào ảnh hưởng rất lớn đến chi phí giá thành điện”” />
Phó Cục trưởng Cục Điện lực Trịnh Quốc Vũ trao đổi cùng TS Nguyễn Sĩ Dũng (Ảnh: Đoàn Bắc).
Cần điều chỉnh để cho phép EVN hạch toán các chi phí cấu thành giá điện
Chia sẻ về lộ trình tính đúng, tính đủ các yếu tố cấu thành vào giá điện, Phó Cục trưởng Cục Điện lực (Bộ Công Thương) Trịnh Quốc Vũ nhắc đến thời điểm năm 2022-2023, khi xảy ra xung đột địa chính trị giữa Nga và Ukraine, khiến thị trường năng lượng sơ cấp của thế giới biến động rất mạnh, giá tăng rất bất thường.
Điều này dẫn đến chi phí mua điện của EVN từ các nguồn sử dụng năng lượng hóa thạch (than, khí và dầu), đều tăng rất lớn.
“Theo quy định về giá điện, các chi phí hợp lý, hợp lệ trong cấu thành giá điện đầu vào của EVN sẽ được tính vào giá bán lẻ điện bình quân để điều chỉnh nhưng năm 2022 không có một lần tăng giá nào do nền kinh tế cần phục hồi sau đại dịch; năm 2023 có tăng 2 lần như nhỏ giọt và rất thấp và cuối năm 2023, EVN chịu một khoản lỗ lũy kế khoảng 50.000 tỷ. Đó là chưa tính khoảng 21.800 tỷ đồng chênh lệch tỷ giá điện mà EVN phải trả cho các đơn vị phát điện theo hợp đồng mua bán”, ông Vũ thông tin.
Theo đó, điều này tạo ra thâm hụt giữa doanh thu so với tổng chi phí cấu thành giá điện của EVN.
“Không sớm thì muộn, chúng ta phải cho doanh nghiệp hạch toán tính đúng tính đủ vào giá điện, bởi vì EVN cũng không thể chịu được mãi”, ông Vũ nêu quan điểm. Ông nói thêm cần có điều chỉnh để cho phép EVN hạch toán được các chi phí giá thành điện năng kịp thời, tính đúng, tính đủ trong giá điện.
Chia sẻ bài học kinh nghiệm từ thế giới, ông Hà Đăng Sơn, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và tăng trưởng xanh, cho biết từ châu Á, châu Âu đến Mỹ đều có cách thức điều chỉnh giá điện rất linh hoạt.
Dẫn chứng, ông nhắc đến mô hình thị trường bán lẻ điện của Singapore – một thị trường cạnh tranh rất mạnh. Nhưng vào giai đoạn khủng hoảng, có những công ty bán lẻ của Singapore xin dừng hoạt động, không bán điện và trả lại khách hàng cho công ty điện lực Nhà nước là SP Power. Các công ty tư nhân này từ chối cung cấp dịch vụ vì giá đầu vào quá cao, không thể bán được theo các cam kết trong hợp đồng bán lẻ.
Thái Lan và Malaysia cũng bị ảnh hưởng rất lớn. Tại Malaysia, giá thành sản xuất điện tăng 45%, nhưng do họ cũng là nước sản xuất dầu khí và có những quy định của chính phủ để kìm giữ giá, nên giá bán lẻ chỉ tăng khoảng 10%.
Còn Thái Lan điều chỉnh giá bán lẻ bám sát theo giá nhiên liệu, nên khi giá nhiên liệu thay đổi, họ đưa vào biểu giá nhưng có những kiểm soát nhất định.
“Như vậy, các quốc gia đều phải có tác động của Chính phủ để kìm giữ giá, sau đó sẽ bồi hoàn lại cho ngành điện. Tuy nhiên, kế hoạch này có thể gây ra lỗ rất lớn, và sau đó họ được phép thu hồi lại bằng cách tăng giá điện về sau”, ông Sơn nói.
EVN bị thâm hụt 45.000 tỷ đồng?
Lý giải rõ hơn “khoản lỗ” 45.000 tỷ đồng chưa được tính vào chi phí giá điện, Phó Tổng Giám đốc Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) Nguyễn Xuân Nam lý giải năm 2022-2023, do phải bảo đảm ổn định kinh tế vĩ mô của đất nước sau dịch Covid-19 nên EVN chưa được điều chỉnh giá điện, dẫn đến giá bán thấp trong khi giá thành đầu vào cao, nên chi phí này tồn đọng lại dù EVN đã tiết kiệm nhiều.
“Năm 2024, do có lãi nên giảm được một phần, còn 44.000 tỷ chưa được bù đắp”, ông Nam giải thích.
Phó Cục trưởng Cục Điện lực Trịnh Quốc Vũ cũng nói thêm “trong hai năm 2022-2023, EVN lỗ”.
Ông khẳng định EVN là Tập đoàn Nhà nước sản xuất kinh doanh điện nhưng chịu sự điều tiết của Nhà nước, chịu sự giám sát của các cơ quan quản lý chứ không phải EVN độc quyền.
“EVN cũng chịu thâm hụt trong mấy năm vừa rồi nên đã thắt lưng buộc bụng. Nhưng có lẽ điều này không bền vững về lâu dài, không bảo đảm chất lượng của lưới điện mà có thể gây quá tải, tăng sự cố”, ông Vũ nói.
Từ góc độ đại biểu Quốc hội, ông Phan Đức Hiếu cho rằng bản chất của con số “45.000 tỷ” là “lỗ chính sách”, tức là mua đầu vào cao, bán đầu ra thấp, hay nói cách khác, “chi phí chưa được phân bổ vào giá điện” do cơ chế kiểm soát giá điện Nhà nước.
Để xử lý bài toán khó này, theo ông Hiếu, phải xét trên cả phương diện lý và tình.
Đầu tiên, về lý, phải tuân thủ pháp luật, giá điện phải theo nguyên tắc thị trường để bảo đảm tính minh bạch, có tăng, có giảm, và quy định một mức lợi nhuận hợp lý.
“Tuy nhiên, vấn đề quan trọng trong câu chuyện nhạy cảm này là cái tình, mức độ nào là phù hợp và hợp lý”, ông Hiếu nói.
Ông đề nghị cần thông tin cụ thể hơn về các chi phí chưa được tính vào giá điện; cân đối mức tăng giá điện hợp lý trong bối cảnh hiện nay.
Ông góp ý có thể tính toán một vài kịch bản cụ thể, tham vấn rộng rãi người dân và cộng đồng doanh nghiệp để xem “mức chịu đựng”, mức phù hợp. Từ đó để đưa ra quyết định một cách minh bạch, tạo được sự đồng thuận của dư luận.
“Quan trọng nhất là tính hợp lý. Nếu chúng ta thông tin minh bạch, có lộ trình dài hạn, đánh giá kỹ tác động kinh tế – xã hội và tham vấn rộng rãi người dân, tôi tin rằng khi có lý, có tình, nhân dân sẽ ủng hộ”, đại biểu Quốc hội Phan Đức Hiếu nêu quan điểm.